In een uithoek van het terrein van sociaal groenbedrijf Boskat, verscholen achter de opslagruimtes, groeit in alle rust een bijzondere tuin. Een jarenlang verrommelde plek werd opgeruimd, schoongemaakt en aangevuld met zand en aarde. Jonge bomen, bessenstruiken, kruiden en groenten wortelen hier in grond die zich herstelt en een natuurlijk evenwicht hervindt. Op deze plek pionieren werkbegeleiders Ilja Holemans, Mathijs Monsecour en hun medewerkers met andere vormen van groenbeheer. Een bostuin noemen ze het, een mini-versie van een voedselbos. Hier doet Boskat praktijkkennis op om later in te zetten bij de aanleg en onderhoud van duurzaam en eetbaar groen. Inspiratie vinden ze in de permacultuur en praktijk van voedselbossen. Hun eerste grote project wordt de aanleg van een voedselbos in samenwerking met de stad Herentals.
Dit is een verhaal van liefde voor de natuur, bezorgdheid om de aarde en duurzame voedselvoorziening voor de mens. Een verhaal van mensen die elkaar en de gelegenheid vinden om hun passie in de praktijk om te zetten. We ontmoeten Mathijs en Ilja in hun prille bostuin. Een kronkelend, met houtschilfers bedekt pad leidt langs jonge fruitbomen, bessenstruiken, een moestuintje en spontaan opkomende wilde planten. In de visie van permacultuur zijn planten die wij gewoonlijk onkruid noemen niet iets om te bestrijden. Die onderlaag beschermt de aarde tegen uitdroging, brengt meer diversiteit en trekt insecten en vogels aan. Mathijs: ‘We zien ze als signaalplanten, die ons meer vertellen over hoe het gesteld is met deze grond. Met wat geduld en weinig ingrijpen, zullen we hier over enkele jaren vanzelf wilde kruiden kunnen oogsten.’
Permacultuur, wasda?
Niets doen, afwachten en vertrouwen op de herstelkracht van de aarde is een belangrijk principe in de permacultuur: een manier van tuinieren waarin de mens meewerkt met de natuur, in plaats van ertegenin. In de permacultuur voorziet de mens zichzelf van voedsel zonder de aarde te schaden. Dus zonder chemische gewasbescherming of insectenbestrijding. Met een absoluut minimum aan verstoring van de grond. In permacultuur-tuinen wordt niet gespit, amper gefreesd en wordt de grond zo weinig mogelijk betreden. Zware machines komen er niet aan te pas. Ilja kijkt rond en vertelt: ‘Als hier onderhoud moet gebeuren, zal het dus met de hand, niet met de bosmaaier, zijn.’
Voor de meeste medewerkers bij Boskat is deze visie nog nieuw. In de loop van de tijd zal de belangstelling vanzelf wel groeien, denken de werkbegeleiders. De eerste vragen komen al. Sommigen hadden nog nooit een appel zien hangen aan een boom. Of konden die lange, dikke groene vrucht niet herkennen als een courgette. Ilja: ‘Ook daar hebben we een taak, vind ik. Met onze gasten bezig zijn rond duurzaam groen en gezonde voeding, is ook een opdracht voor Boskat.
Aanstekelijk idee
De bostuin bij Boskat is een begin. Een natuurplek just for the fun of it. Waar collega’s kunnen vergaderen, waar gesprekken met medewerkers kunnen worden gevoerd zonder het formele zitten aan een tafel in een bureau. Waar de gasten dingen kunnen plukken, oogsten en proeven. En waar iedereen kan leren hoe groenwerk ook anders kan. Vriendelijker voor de aarde, mooier voor het oog en met opbrengst die we kunnen eten.
Het idee kwam bij Boskat aangewaaid via bestuurder Roger Dams, die – net als Ilja en Mathijs – thuis zelf tuiniert volgens de permacultuur principes. Ilja en Mathijs volgden cursus bij Louis De Jaeger, grondlegger van het Food Forest Institute en Bye Bye Grass. De bostuin is hun eerste gezamenlijke permacultuur project. Hier willen ze leren en ontdekken hoe ze de nieuwe kennis kunnen meenemen naar projecten bij bedrijven en lokale besturen. Want, zo vertellen ze: ‘Die saaie groene blokvormige aanplantingen en perken met uitheemse grassen zouden zoveel boeiender, ecologischer en relevanter kunnen worden. Met fruit en bessen. Met noten en eetbare planten.’
Een (eerste) hectare voedselbos in Herentals
Het eerste grote project is onderweg. In Herentals voorziet de stad een hectare grond voor een voedselbos. Boskat zal het bijzondere bos aanleggen, onderhouden en uitbaten. Bodemstalen zijn al in onderzoek. ‘Binnen afzienbare tijd gaan we grote stappen vooruit zetten’, zegt Ilja.
Mathijs: ‘Voedselbossen kunnen een belangrijke rol spelen in de klimaatadaptatie. De stad wil een inspirerend voorbeeld stellen, waar bewoners kunnen leren hoe het anders kan.’ In een voedselbos kunnen mensen ontdekken dat de natuur perfect in staat is om ons van voedsel te voorzien. En dat terwijl zo’n bosbodem ook nog eens water vasthoudt en dankzij diversiteit robuust en veerkrachtig is.’ Want, waar veel verschillende planten groeien, trekken die op beurt een bonte variatie aan insecten en kleine dieren aan. Al dat leven brengt zo’n ecosysteem in balans.
En dat zal nodig zijn, want onze landbouwgronden drogen uit en eroderen. Dat heeft alles te maken met de monocultuur die aan de basis ligt van de moderne landbouw. Bij voedselbossen is die afhankelijkheid van één gewas er niet. Bovendien leidt diversiteit tot minder plagen en dus minder afhankelijkheid van pesticiden. Uiteindelijk beschermt een bio-divers geheel op een natuurlijke manier zichzelf.
Anders telen, anders eten
Ilja en Mathijs zien in voedselbossen een weg naar voedselzekerheid in tijden van klimaatverandering. Een voedselbos, voldoende groot en divers, brengt meer op dan de traditionele landbouw. Meer, maar anders. En daar zullen we nog moeten leren mee om te gaan. Matthijs: ‘We zullen op termijn ons voedselpatroon daaraan aanpassen. Minder vasthouden aan de traditionele drievuldigheid van patatjes, groente en vlees. Meer eten wat het seizoen brengt en meer producten leren waarderen van meerjarige planten zoals fruit, noten en bepaalde – vaak vergeten – groenten.’
Gaan voedselbossen onze gekende akkerbouw op termijn vervangen? Ilja nuanceert. Het is de diversiteit waar we naartoe moeten. Naar een visie op de agrarische ruimte waarin zowel bos, voedselbos, akkerbouw, fruitplantages en waterpartijen aanwezig zijn. Hoe meer verschil er is in aanplanting, hoe meer insecten, gezond bodemleven en kleine dieren er terugkomen die dan bijdragen aan het geheel. En hoe minder we nog moeten ingrijpen met chemische producten die wel gewassen beschermen maar het overige leven vernietigen.
Boskat: groen en groei.
Boskat trekt al jarenlang de groene kaart. Met onderhoud van bedrijfsterreinen en openbare ruimten. Met de aanplanting van nieuwe bossen. En nu mogen daar bostuinen en voedselbossen bijkomen. Om de biodiversiteit op te krikken, daar gaat het uiteindelijk om. ‘En om te inspireren. Onze eigen arbeiders in de eerste plaats. Onze klanten. Bedrijven in de regio. Lokale besturen’, zeggen ze.
En dat allemaal in de filosofie van Boskat: groenbedrijf voor de aarde en de mens. Groeibedrijf voor mensen die er zinvol werk doen, kameraadschap beleven en hun leven in een goeie plooi krijgen.
Meer lezen, leren over permacultuur en voedselbossen?
- Kennismaken met de principes van permacultuur: The 12 Permaculture Design Principles (permacultureprinciples.com)
- Over voedselbossen: Home – Food Forest Institute
- Bye Bye Grass: Home – Bye Bye Gazon
- Louis De Jaeger: Louis De Jaeger – The Official Website of Louis de Jaeger
